20/01/2015, 10:11
Fen Bilimleri Dersinde Öğretmen-Öğrenci Rolü
Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında öğrenme ve öğretme kuram ve uygulamaları açısından bütüncül bir bakış açısı benimsenmesine rağmen; genel olarak öğrencinin, kendi öğrenmesinden sorumlu olduğu, öğrenme sürecine aktif katılımının sağlandığı bilgiyi kendi zihninde yapılandırmaya olanak tanıyan araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme stratejisi benimsenir.
Öğrenme ve öğretme sürecinde öğretmen, kolaylaştırıcı ve yönlendirici rollerini üstlenirken öğrenci, bilginin kaynağını araştıran, sorgulayan, açıklayan ve tartışan birey rolünü üstlenir. Bu yaklaşımın benimsendiği ve uygulandığı sınıflarda, öğrencilerin kendi görüşlerini rahatça açıklayabilecekleri demokratik bir sınıf atmosferi oluşturulur. Kendi düşüncesini öğrencisine kabul ettirme üzerine kurulu öğretmen-öğrenci tartışmaları veya soru-cevap-değerlendirme şeklindeki karşılıklı konuşmalardan uzak durulur.
Öğretmen, fen bilimlerinin değerini, önemini ve bilimsel bilgiye ulaşmanın sorumluluk ve heyecanını öğrencileriyle paylaşan ve aynı zamanda sınıfındaki araştırma sürecini yönlendiren bir rehber rolündedir. Öğretmen, öğrencilerinde araştırma ruhu ve duygusunu ve bilimsel düşünce tarzını geliştirmek için onları cesaretlendirir ve uygulamalarda bilimsel etik ilkelerinin benimsenmesini sağlar.
Öğrenciler, akranları ile birlikte bir bilgiyi araştırıp sorgularken etkili iletişim ve işbirliği gerçekleştirir.Benimsenen Strateji ve Yöntemler Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programına göre derslerin planlanması ve uygulanmasında öğrencinin aktif, öğretmenin ise rehber ve yönlendirici olacağı öğrenme ortamları (problem, proje, argümantasyon, işbirliğine dayalı öğrenme vb.) temel alınmıştır. Öğrencilerin fen bilimleri alanındaki bilgiyi anlamlı ve kalıcı olarak öğrenebilmeleri için sınıf içi ve okul dışı öğrenme ortamları,araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme stratejisine göre tasarlanır. Bu bağlamda informal öğrenme ortamlarından da (bilim, sanat ve arkeoloji müzeleri, hayvanat bahçesi, doğal ortamlar vb.) faydalanılır.
Araştırma-sorgulama süreci, sadece “keşfetme ve deney” olarak değil, “açıklama ve argüman”oluşturma süreci olarak da ele alınır.
Araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme; öğrencilerin çevrelerindeki her şeyi keşfetme isteği duydukları, etraflarındaki doğal ve fiziksel dünyayı sağlam gerekçelerle açıklamalarda bulunarak güçlü argümanlar kurdukları, fen bilimlerinden heyecan duyan ve değerini bilen bireyler olarak yetiştikleri, kısacası birer bilim insanı gibi yaparak-yaşayarak-düşünerek bilgiyi kendi zihninde oluşturduğu öğrenci merkezli bir öğrenme yaklaşımıdır.
Öğretmenler, öğrencilerinin fikirlerini rahatça ifade edebildikleri, düşüncelerini farklı gerekçelerle destekleyebildikleri ve arkadaşlarının iddialarını çürütmek amacıyla karşıt argümanlar geliştirebildikleri diyaloglar içerisinde yer almalarını sağlar. Karşıt argümanları içeren yazılı veya sözlü tartışmalarda öğretmenler, öğrencilerinin geçerli verilere dayalı oluşturdukları iddiaları, haklı gerekçelerle sundukları tartışmalarda yönlendirici ve rehber rolü üstlenir.
Fen Bilgisi Öğretiminde Kullanılan Belli Başlı Yöntem ve Teknikler
Fen bilgisi öğretiminde kullanılan öğretim yöntemleri, öğretmen-merkezli öğretim
yöntemleri ve öğrenci-merkezli öğretim yöntemleri olmak üzere iki başlık altında
gruplandırılabilir.
Öğretmen-Merkezli Öğretim Yöntemleri
Öğretmen-merkezli öğretim yöntemleri, öğretme-öğrenme sürecinde öğretmenin
etkin, öğrencilerin ise edilgin oldukları yöntemlerdir. Bu tür yöntemlerde, tüm
öğretme-öğrenme etkinlikleri öğretmen tarafından planlanır ve uygulanır. Fen bilgisi
öğretiminde kullanılan belli başlı öğretmen-merkezli öğretim yöntemleri şunlardır:
• Düz anlatım yöntemi
• Soru-yanıt yöntemi
• Gösteri yöntemi
Düz anlatım Yöntemi
Düz anlatım yöntemi, eğitimciler tarafından beğenilmemesine ve çok eleştirilmesine
karşın, eğitim kurumlarında çok eskiden beri kullanılan geleneksel öğretim yöntemlerden
birisidir. Öğretmen, öğretme-öğrenme etkinliklerinin merkezindedir.
Bu, genelde öğretmenin etkin, öğrencilerin ise edilgin (pasif) dinleyici konumunda
bulundukları bir yöntemdir. Düzanlatım yöntemi uyarınca, fen konuları öğretmen
tarafından öğrencilere mantıksal bir sırayla aktarılır. Düzanlatım yönteminde, öğretmen
bilen ve bildiğini aktaran kişi, öğrenci ise dinleyen, dinlediği için öğrendi sanılan,
öğretmenin anlattıklarını hatırladığı için de anladığı varsayılan kişidir. Düzanlatım
yöntemi, öğretmenin sahip olduğu bilgileri rahat ve kolay bir biçimde fazla
hazırlık yapmaksızın aktarmasına olanak sağladığı için diğer derslerin öğretiminde
olduğu gibi fen bilgisi derslerinin öğretiminde de sıkça kullanılmaktadır.
Düz anlatım yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Çok miktardaki doğru bilginin kısa zamanda düzenli olarak öğrencilere aktarılmasına
olanak sağlar.
• Kalabalık gruplara bilgi aktarmada rahatça kullanılan bir yöntemdir.
Düz anlatım yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Öğretme-öğrenme sürecinde öğretmen etkin, öğrenci edilgin konumdadır.
• Öğrenciler öğrenme sürecine etkin olarak katılmadıkları için üst düzeydeki
bilişsel öğrenmeler gerçekleşmez.
• Öğrencilerden dönüt alınamaması nedeniyle, nelerin öğrenildiği ya da öğrenilmediğinin
belirlenmesi güçtür.
• Öğretim sözel iletişime dayalı olduğundan öğrencilerde etkili ve kalıcı öğrenmeler
oluşmaz.
Soru-Yanıt Yöntemi
Soru-yanıt yöntemi, öğretmenin sözel olarak düzenlediği soruların öğrenciler tarafından
yanıtlanmasına dayanan bir öğretim yöntemidir. Bu yöntemin kalitesi, öğretmenin
öğrencilere yönelteceği soru çeşidine göre değişmektedir. Genelde öğrencilere
kapalı uçlu ve açık uçlu olmak üzere iki tür soru yöneltilir. Kapalı uçlu soruların
tek bir doğru yanıtı vardır. Bu yanıt tek bir sözcük olabileceği gibi bir cümle de
olabilir. Örneğin, "İnsan vücudunda kaç tane kemik bulunmaktadır?", "Dünyamıza
en yakın gezegenin adı nedir?"şeklindeki sorular kapalı uçlu soru türündedir.
Açık uçlu soruların birden çok yanıtı vardır. Bu tür sorular ile öğrencilerin problem
çözme becerileri geliştirilmeye çalışılır. Örneğin öğrencilere, "Limon niçin ekşidir?",
"Kediler niçin yeşil ot yer?"gibi sorular yönelterek onları düşünmeye ve bu sorularla
ilgili fikir üretmeye yönlendirebiliriz. Eğer fen bilgisi öğretiminde soru-yanıt yönte-mi kullanılacaksa, öğretme-öğrenme sürecinde her iki soru çeşidine de yer vermek
gerekir.
Soru-yanıt yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencileri öğrenmeye güdüler.
• Öğrencilerin düşünme yeteneklerinin gelişmesine olanak sağlar.
• Öğrencilerin dinleme ve konuşma becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur.
• Öğrenci her an kendisine soru yöneltileceğini bildiği için derse olan ilgisini
canlı tutar.
• Daha önce işlenmiş olan konuların tekrar edilmesine olanak sağlar.
Soru-yanıt yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Öğretimin sadece soru-yanıt yöntemine dayalı olarak yürütülmesi durumunda,
sınıftaki öğrencilerin bilgi, beceri ve tutumlarının üzerine çıkılamaz.
• Tüm öğrenciler tarafından anlaşılabilecek soruların sorulması her zaman
olanaklı olmayabilir.
• Bilgi vermek bakımından düz anlatım yöntemine göre daha yavaş bir yöntemdir.
Gösteri Yöntemi
Fen bilgisi öğretiminde en sık kullanılan yöntemlerden birisidir. Bu yöntem ile öğrencilerin
hem işitme hem de görme duyularına hitap edildiğinden öğrencilerde somut
öğrenmeler oluşur. Özellikle fenle ilgili bilimsel genellemelerin öğretilmesinde
gösteri yönteminden yararlanılır. Öğretim sırasında bol ve değişik araç-gereç kullanılarak
öğrencinin konuya olan ilgisi canlı tutulmaya çalışılır. Bu yöntem uyarınca
öğrencilerin önünde gösteriler gerçekleştirilir, bu gösteriler yoluyla öğrencilerin
konuyla ilgili davranışları kazanmaları amaçlanır.
Gösteri tamamen gerçek ortamlarda gerçek araç-gereçler kullanılarak yapılabileceği
gibi, modeller, hareketli ve hareketsiz resimler kullanılmak suretiyle de yapılabilir.
Örneğin, öğrencilere yılan ve yılan çeşitleri konusunda bilgi vermek istiyorsak,
kuşkusuz sınıfa canlı bir yılanın getirilmesi uygun olmaz. Bunun yerine öğrencilere
konuyla ilgili bir filim ya da bir slayt gösterisinin izletilmesi daha uygun olur.
Gösteri yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Gösteri yöntemi, işlemlerin ve becerilerin görerek ve gözleyerek öğrenilmesini
olanaklı kılar.
• Gösteri, öğrencilere olayın oluşumunu hem görerek hem işiterek öğrenme
olanağı sağlar.
• Öğrencileri, konuyla ilgili tartışmaya yöneltir.
• Becerilerin öğretilmesinde yararlanılabilecek ideal bir öğretim yöntemidir.
Gösteri yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Gösterilerin planlanması ve hazırlanması fazla zaman alır.
• Gösteri analiz, sentez ve değerlendirme gibi yüksek düzeydeki bilişsel öğrenmelerin
gerçekleşmesinde pek etkili olmaz.
• Gösteri yöntemi kalabalık sınıflarda etkili olarak uygulanamaz.
• Gösterinin bütün öğrenciler tarafından aynı şekilde izlenmesi olanaklı değildir.
• Gösteri yönteminde öğretmen etkin, öğrenci pasif izleyici konumundadır.
Öğrenci-Merkezli Öğretim Yöntemleri
Öğrenci-merkezli öğretim yöntemleri, öğrencilerin öğretme-öğrenme sürecinde
sorumluluk üstlendikleri ve öğrenmeye etkin olarak katıldıkları yöntemlerdir. Bu
tür yöntemlerin uygulandığı eğitim ortamlarında, öğretmen daha çok ortam düzenleyicilik
rolünü yerine getirir ve danışmanlık rolünün gerektirdiği davranışlarda
bulunur. Fen bilgisi öğretiminde kullanılan belli başlı öğrenci-merkezli öğretim
yöntemleri şunlardır:
• Tartışma yöntemi
• Laboratuvar yöntemi
• Proje yöntemi
• Ders gezileri yöntemi
• Beyin fırtınası yöntemi
Tartışma Yöntemi
Tartışma yöntemi, bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, anlaşılmayan
noktaları açıklığa kavuşturmak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılan
bir yöntemdir. Bu yöntemde soru sorma işlemine öğrenciler de katılır. Gerek
öğrenciler gerekse öğretmen, yöneltilen sorulara verilen yanıtları eleştirme, doğruluğuna
ilişkin görüş belirtme ve yorum yapma gibi davranışlarda bulunur.
Tartışma yöntemi kapsamında hangi teknikler kullanılır?
Tartışma yöntemi kapsamında kullanılan belli başlı teknikler şunlardır:
• Sınıftaki tüm öğrencilerin belli bir konuyu hep birlikte tartışması.
• Belli bir konunun sınıfta oluşturulacak gruplarda ayrı ayrı tartışılması.
• Belli bir konunun çeşitli boyutlarının sınıfta oluşturulabilecek farklı gruplarda
ayrı ayrı tartışılması.
• Sınıfta yapılan bir deneyden veya dönülen bir geziden sonra ilgili konunun
hep birlikte tartışılması.
Tartışma yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Tartışma yöntemi tartışmaya katılan öğrencilerin tartışma süresince ilgi ve
dikkatlerini canlı tutar.
• Öğrencilerin dinleme, konuşma ve düşünme yeteneklerinin gelişmesine yardım
eder.
• Her öğrenciye konuyla ilgili düşünce ve görüşlerini açıklama olanağı sağlar.
Tartışma yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Herhangi bir ön hazırlık yapılmaksızın hemen bir konunun tartışılmaya başlanması,
tartışan öğrencilere o konuyla ilgili bildiklerinin dışında yeni bir şey
öğretmez.
Laboratuvar Yöntemi
Laboratuvar yöntemi, öğrencilerin fen bilgisi konularını laboratuvar ya da özel
dersliklerde bireysel ya da küçük gruplar halinde yaparak-yaşayarak öğrenmelerinde
izledikleri bir yoldur. Bu yöntem uyarınca öğrenciler, fenle ilgili bilimsel bilgileri,
onları kanıtlayacak işlem ve deneyleri laboratuvar ortamında kendi kendilerine
yaparak öğrenmeye çalışırlar.
Laboratuvar yönteminde kullanılan araçlar, canlı örnekler ile basit araç ve modellerden,
çok karmaşık özellikler gösteren araç ve modellere kadar değişmektedir.
Ayrıca yapılan işlem ve deneyler de, öğretmenin belirlediği işlem ve deneylerden,
öğrencinin bizzat kendi bilgi, beceri ve yaratıcılığını kullanarak belirlediği işlem ve
deneylere kadar değişebilmektedir.
İşlem ve deneylerin yapılmasında izlenecek yol, öğretmen ya da belli otoriteler tarafından
tüm ayrıntılarıyla belirlenebileceği gibi, öğrencinin kendi anlayış ve yaratıcılığına
da bırakılabilir; ya da bu iki uç arasında bir karma yol benimsenebilir.
Laboratuvar yönteminde, kullanılan araç ve yapılan deney çeşitlerine göre değişik
teknikler kullanılmaktadır. Bu teknikler şöyle sıralanabilir.
• Kapalı uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniği.
• Açık uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniği.
Kapalı Uçlu Deneylere Dayalı Laboratuvar Tekniği
Bu teknik, kitaplar ya da başka alan otoriteleri tarafından verilen fenle ilgili bilimsel
bilgilerin doğru olup olmadığının kanıtlanmasında kullanılır. Bu amaçla yapılacak
işlem ve deneylerde izlenecek basamaklar, öğrenci kitabı ya da laboratuvar kitaplarında
tüm ayrıntılarıyla açıklanır. Ayrıca deney sonunda nasıl bir sonuca ulaşılacağı
da ayrıntılı ve açık olarak belirtilir.
Kapalı uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencinin fenle ilgili bilgileri bizzat deneyerek öğrenmesi mümkün olur.
• Öğrencilerin, deney ve gözlem yapma, verileri toplayıp kaydetme gibi becerileri
kazanmalarına olanak sağlar.
• Öğrencilerin bazı bilimsel tutumlara sahip olmalarına yardımcı olur.
Kapalı uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin sınırlılıkları nelerdir?
• Her öğrenciye deney için gereksinim duyacakları araç-gereçlerin sağlanması
her zaman olanaklı olmayabilir.
• Bu tekniğin uygulanabilmesi okullarda laboratuvarların ya da deneyler için
ayrılmış özel dersliklerin bulunmasını gerektirir.
• Deneyler için araç-gereçler sağlanmış, deneylerin nasıl yapılacağı ve hangi
sonuçların alınacağı önceden belirlenmiş olduğundan bu teknik öğrencilerin
yaratıcılıklarının geliştirilmesine katkıda bulunmaz.
• Yetenekli öğrenciler ve öğretmen için zaman kaybına neden olur.
Açık Uçlu Deneylere Dayalı Laboratuvar Tekniği
Bu teknik, fenle ilgili bilimsel bilgilerin öğrenciler tarafından bulunup ortaya konulmasında
kullanılır. Bu amaçla öğrencilere, sonunda ne çıkacağı ya da ne olacağı belirtilmeyen
deneyler ya da işlemler yaptırılır. Bu işlem ve deneylerin hangi araç ve
gereçlerle yapılacağı önceden belirlenir ve sağlanır. Ancak deneylerin ve işlemlerin
yapılarak gözlenmesi, yorumlanması ve genellemelere ulaşılması tamamen öğrencilerin
kendilerine bırakılır.
Açık uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin bilimsel bilgileri yaparak-yaşayarak ve ilk elden somut yaşantılar
geçirerek öğrenmelerini olanaklı kılar.
• Öğrencilerin öğrenme-sürecinde bireysel hız ve yeteneklerine göre çalışmalarına
olanak sağlar.
• Öğrencilerde bilim adamlarında bulunması gereken bilimsel tutumların gelişmesine
Açık uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin sınırlılıkları nelerdir?
• Her öğrenciye deney sırasında gereksinim duyacağı araç-gerecin sağlanması
parasal sorunlara yol açar.
• Okullarda laboratuvarların ya da deneylerin yapılabileceği özel dersliklerin
bulunmasını gerektirir.
• Öğrencilerin yaratıcılık yeteneğinin geliştirilmesine çok az katkıda bulunur.
• Yetenekli öğrenciler ve öğretmen için zaman kaybına yol açar.
Denenceleri Sınamaya Yönelik Laboratuvar Tekniği
Bu teknikte öğrenci, belli bir problem durumuyla ilgili olarak ya kendi kurduğu ya
da kurulmuş olarak verilen bir denenceyle ilgili deneyler tasarlar; bu deneyler için
gerekli gördüğü araç-gereçleri sağlar; deneyleri yapar, deneyler sırasında gözlemlerini
ve yaptığı ölçüm sonuçlarını kaydeder; verileri işleyerek elde ettiği bulguları
ortaya koyar ve yorumlar; denencenin gözlenebilecek sonuçlarının olup olmadığına
karar verir; daha sonra da denenceyi kabul ya da red eder veya değiştirerek yeniden
sınama işlemine girişir.
Denenceleri sınamaya yönelik laboratuvar tekniğinin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin fen bilgisini yaparak-yaşayarak ve ilk elden somut yaşantılar
geçirerek öğrenmelerine olanak sağlar.
• Öğrencilerin bilim adamlarında bulunması gereken bilimsel tutumları kazanmalarına
yardımcı olur.
• Öğrencilerin, bilişsel süreç becerilerini yaparak-yaşayarak öğrenmelerine
olanak sağlar.
• Öğrencilerde düşünme, tasarlama, araç-gereçleri sağlama ve karar verme gibi
yeteneklerin gelişmesine yardımcı olur.
Denenceleri sınamaya yönelik laboratuvar tekniğinin sınırlılıkları nelerdir?
• Deneyler sırasında gereksinim duyulan araç-gereçlerin sağlanması parasal
sorunlara yol açar.
• Okullarda laboratuvarların ya da deneylerin rahatça yapılabileceği özel
dersliklerin bulunmasını gerektirir.
• Bağımsız çalışma alışkanlığı ve yeteneği kazanmamış öğrencilerin başarısız
olmalarına yol açar.
• Çok zaman alıcı bir teknik olduğundan, öğretmenin programını bitirmesini
zorlaştırır, hatta olanaksız kılar.
• Her öğrenci farklı denenceleri sınamaya yönelik deneyleri gerçekleştirmeye
çalışacağı için, öğretmenin öğrencileri kontrolü ve danışmanlık yapması güçtür
Proje Yöntemi
Bu, bireysel bir öğrenme yöntemidir. Proje yönteminde, öğrencilere öğrenilecek konuyla
ilgili inceleme ödevleri verilir. Bunlar bireysel olabileceği gibi, grup ödevleri
biçiminde de olabilir. Her öğrenci konu ile ya da onun belli bir boyutuyla ilgili inceleme
yapar. Konuyla ilgili gerekli bilgileri ve bu bilgilerin kanıtlarıyla ilgili belgeleri
toplar. Eğer bu bilgileri kendisi kanıtlamak durumundaysa, önce problemi ortaya
koyar, sonra değişkenleri belirleyip bir çözüm yolu önerir. Bir başka deyişle, ortaya
koyduğu problemin çözümüyle ilgili denence kurar. Daha sonra, kurduğu denencenin
doğru olup olmadığını sınamaya çalışır. Deney sonuçlarına dayalı olarak da
kurduğu denenceyi kabul ya da red eder veya değiştirerek yeniden sınamaya girişir.
Sonunda, her öğrenci yaptığı projenin raporunu yazar ve sınıfa, yaptığı deneylerle
birlikte olabildiğince somut ve anlaşılır bir biçimde sunar. Sunulan projeler sınıfta
tartışılarak değerlendirilir. Böylece konu işlenmiş olur.
Proje yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin fenle ilgili meraklarını gidermede yardımcı olur.
• Öğrenciler, inceledikleri konularla ilgili olarak ilk elden somut yaşantılar geçirerek
bilgi edinirler.
• Öğrencilerde fen konularına karşı ilgi uyandırır.
• Öğrencilere eleştirici düşünme alışkanlığı ve yeteneği kazandırır.
• Öğrencilerde problem çözme becerilerinin gelişmesine olanak sağlar.
• Öğrencilerin sözlü ve yazılı iletişim becerilerinin gelişmesine yardımcı olur.
• Öğrencilerin, bilim adamlarının çaba ve çalışmalarının değeri ve önemini anlayarak
takdir etmelerini sağlar.
Proje yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Bu yöntemde çalışma alışkanlığı ve yeteneği kazanmamış öğrenciler önemli
sorunlarla karşılaşırlar.
• Bu yöntem, öğrencilerin kazanacakları bilgi, beceri ve tutumlar bakımından
aynı düzeyde tutulmalarını güçleştirir.
• Grup projelerinde, her bir üyenin ne kadar çalıştığını ve projeye ne ölçüde
katkıda bulunduğunu belirlemek güçtür.
Ders Gezileri Yöntemi
Ders gezileri, sınıf ortamına getirilemeyen cisim, araç, olgu ve olayların yerinde ve
planlı olarak incelenmesini gerektiren bir yöntemdir. Bu yöntem uyarınca öğrenciler,
doğal çevrelerinde olup bitenleri olduğu yerde ve olduğu gibi gözlemeye çalışırlar.
Bu öğretim yönteminde öğrenciler, tüm duyu organlarını ve gezi konusunun gerektirdiği
bilişsel süreç becerilerini kullanarak ilk elden somut öğrenme yaşantıları
geçirirler ve bilgi edinirler.
Ders gezileri yönteminin fen bilgisi öğretiminde önemli bir işlevi vardır. Çünkü çocukların
dış dünya ile ilgili bilinçli izlenim ve deneyimlere sahip olmaları gözlem ile
mümkün olabilmektedir. Ders gezileri yönteminin etkili ve verimli olabilmesi için
bazı ön hazırlıkların yapılması gerekir.
Ders gezileri için yapılması gereken ön hazırlıklar nelerdir?
Ders gezileri için yapılması gereken ön hazırlıklar şöyle sıralanabilir:
• Gidilecek yeri, konunun amaçları bakımından inceleme.
• Okul yöneticileri, öğrenci velileri ve gezi yerindeki yetkililerle görüşüp anlaşma.
• Gezinin amaçlarını sınıfta öğrencilerle tartışarak belirleme.
• Gezi sırasında görülecek, gözlenecek ve dikkat edilecek noktaları öğrencilerle
tartışarak belirleme.
• Gezi sırasındaki giyim şekli ile, gezinin güvenli olarak gerçekleşmesini sağlayacak
önlemleri ve gezideki davranış biçimlerini belirleme.
Ders gezisiyle ilgili ön hazırlıklar yapıldıktan sonra ilgili yere gezi düzenlenir. Gezi
sırasında veriler toplanır, toplanan veriler işenir, elde edilen bulgular tartışılarak
sonuçlara ulaşılmaya çalışılır.
Ders gezileri yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin ilk elden somut öğrenme yaşantıları geçirmelerine olanak sağlar.
• Öğrencilerin, gözlem yapma, ölçme, sınıflama, verileri toplama ve işleme,
yorumlama gibi bilişsel süreç becerilerini öğrenmelerine ve geliştirmelerine
katkıda bulunur.
• Okul ile çevre arasında sağlıklı ilişkilerin kurulmasına yardımcı olur.
• Öğrencilerin gözleyerek, yaparak ve yaşayarak bilgi ve beceri kazanmalarını
olanaklı kılar.
Ders gezileri yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Ders gezileri iyi planlanmazsa, zaman, emek, ve para kaybına yol açar.
• Gerekli önlemler alınmazsa, bazı disiplin sorunları çıkabilir, üzücü olaylar
ve kazalar meydana gelebilir.
• Öğretmene büyük sorumluluklar yükler.
• Genelde çok fazla zaman alan bir yöntemdir.
Beyin Fırtınası Yöntemi
Beyin fırtınası, fen bilgisinde açıklanması gereken bir konunun, çözülecek bir problemin
ya da bir deneyin sınıfta ortaya konulup, öğrencilerden açıklama, çözüm, sonuç,
ya da işlem önerilmesinin istenmesi; yapılan önerilerin tartışılmaksızın kaydedilmesi;
bir başka derste de önerilenlerin tartışılması biçiminde yürütülen bir yöntemdir.
Bu yöntem ile öğrencilerin, karşılaştıkları yeni bir durum ya da problemle ilgili olarak
ne gibi ve ne kadar tutarlı önerilerde bulunabileceklerinin ortaya çıkartılması
amaçlanmaktadır. Bir başka deyişle, bu yöntemde önemli olan bilgi vermek değil,
bilgi edinme süreçlerini ve bilimsel yöntemin aşamalarını, önceden öğrenilmiş bilgi
ve becerileri yeni durumlara uygulatarak öğretmektir.
Örneğin, öğretmenin sınıfa, "Soğan niçin acı olur?" sorusunu yöneltmesi, bu soruyla
ilgili öğrenci yanıtlarının bir öğrenci tarafından kaydedilmesi, daha sonraki bir derste
de kaydedilen yanıtların tatışılması bir beyin fırtınası yöntemi uygulamasıdır.
Beyin fırtınası yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin bilimsel yöntemin aşamalarıyla ilgili uygulamalar yapmasını
olanaklı kılar.
• Öğrencilerde konuya karşı merak ve ilgi uyandırır.
• Geçmiş konularla ilgili değerlendirme yapmaya olanak sağlar.
Beyin fırtınası yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Öğretmenin konuyla ilgili olarak iyi bir hazırlık yapmasını gerektirir.
• Zaman alıcı bir yöntemdir.
Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında öğrenme ve öğretme kuram ve uygulamaları açısından bütüncül bir bakış açısı benimsenmesine rağmen; genel olarak öğrencinin, kendi öğrenmesinden sorumlu olduğu, öğrenme sürecine aktif katılımının sağlandığı bilgiyi kendi zihninde yapılandırmaya olanak tanıyan araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme stratejisi benimsenir.
Öğrenme ve öğretme sürecinde öğretmen, kolaylaştırıcı ve yönlendirici rollerini üstlenirken öğrenci, bilginin kaynağını araştıran, sorgulayan, açıklayan ve tartışan birey rolünü üstlenir. Bu yaklaşımın benimsendiği ve uygulandığı sınıflarda, öğrencilerin kendi görüşlerini rahatça açıklayabilecekleri demokratik bir sınıf atmosferi oluşturulur. Kendi düşüncesini öğrencisine kabul ettirme üzerine kurulu öğretmen-öğrenci tartışmaları veya soru-cevap-değerlendirme şeklindeki karşılıklı konuşmalardan uzak durulur.
Öğretmen, fen bilimlerinin değerini, önemini ve bilimsel bilgiye ulaşmanın sorumluluk ve heyecanını öğrencileriyle paylaşan ve aynı zamanda sınıfındaki araştırma sürecini yönlendiren bir rehber rolündedir. Öğretmen, öğrencilerinde araştırma ruhu ve duygusunu ve bilimsel düşünce tarzını geliştirmek için onları cesaretlendirir ve uygulamalarda bilimsel etik ilkelerinin benimsenmesini sağlar.
Öğrenciler, akranları ile birlikte bir bilgiyi araştırıp sorgularken etkili iletişim ve işbirliği gerçekleştirir.Benimsenen Strateji ve Yöntemler Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programına göre derslerin planlanması ve uygulanmasında öğrencinin aktif, öğretmenin ise rehber ve yönlendirici olacağı öğrenme ortamları (problem, proje, argümantasyon, işbirliğine dayalı öğrenme vb.) temel alınmıştır. Öğrencilerin fen bilimleri alanındaki bilgiyi anlamlı ve kalıcı olarak öğrenebilmeleri için sınıf içi ve okul dışı öğrenme ortamları,araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme stratejisine göre tasarlanır. Bu bağlamda informal öğrenme ortamlarından da (bilim, sanat ve arkeoloji müzeleri, hayvanat bahçesi, doğal ortamlar vb.) faydalanılır.
Araştırma-sorgulama süreci, sadece “keşfetme ve deney” olarak değil, “açıklama ve argüman”oluşturma süreci olarak da ele alınır.
Araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme; öğrencilerin çevrelerindeki her şeyi keşfetme isteği duydukları, etraflarındaki doğal ve fiziksel dünyayı sağlam gerekçelerle açıklamalarda bulunarak güçlü argümanlar kurdukları, fen bilimlerinden heyecan duyan ve değerini bilen bireyler olarak yetiştikleri, kısacası birer bilim insanı gibi yaparak-yaşayarak-düşünerek bilgiyi kendi zihninde oluşturduğu öğrenci merkezli bir öğrenme yaklaşımıdır.
Öğretmenler, öğrencilerinin fikirlerini rahatça ifade edebildikleri, düşüncelerini farklı gerekçelerle destekleyebildikleri ve arkadaşlarının iddialarını çürütmek amacıyla karşıt argümanlar geliştirebildikleri diyaloglar içerisinde yer almalarını sağlar. Karşıt argümanları içeren yazılı veya sözlü tartışmalarda öğretmenler, öğrencilerinin geçerli verilere dayalı oluşturdukları iddiaları, haklı gerekçelerle sundukları tartışmalarda yönlendirici ve rehber rolü üstlenir.
Fen Bilgisi Öğretiminde Kullanılan Belli Başlı Yöntem ve Teknikler
Fen bilgisi öğretiminde kullanılan öğretim yöntemleri, öğretmen-merkezli öğretim
yöntemleri ve öğrenci-merkezli öğretim yöntemleri olmak üzere iki başlık altında
gruplandırılabilir.
Öğretmen-Merkezli Öğretim Yöntemleri
Öğretmen-merkezli öğretim yöntemleri, öğretme-öğrenme sürecinde öğretmenin
etkin, öğrencilerin ise edilgin oldukları yöntemlerdir. Bu tür yöntemlerde, tüm
öğretme-öğrenme etkinlikleri öğretmen tarafından planlanır ve uygulanır. Fen bilgisi
öğretiminde kullanılan belli başlı öğretmen-merkezli öğretim yöntemleri şunlardır:
• Düz anlatım yöntemi
• Soru-yanıt yöntemi
• Gösteri yöntemi
Düz anlatım Yöntemi
Düz anlatım yöntemi, eğitimciler tarafından beğenilmemesine ve çok eleştirilmesine
karşın, eğitim kurumlarında çok eskiden beri kullanılan geleneksel öğretim yöntemlerden
birisidir. Öğretmen, öğretme-öğrenme etkinliklerinin merkezindedir.
Bu, genelde öğretmenin etkin, öğrencilerin ise edilgin (pasif) dinleyici konumunda
bulundukları bir yöntemdir. Düzanlatım yöntemi uyarınca, fen konuları öğretmen
tarafından öğrencilere mantıksal bir sırayla aktarılır. Düzanlatım yönteminde, öğretmen
bilen ve bildiğini aktaran kişi, öğrenci ise dinleyen, dinlediği için öğrendi sanılan,
öğretmenin anlattıklarını hatırladığı için de anladığı varsayılan kişidir. Düzanlatım
yöntemi, öğretmenin sahip olduğu bilgileri rahat ve kolay bir biçimde fazla
hazırlık yapmaksızın aktarmasına olanak sağladığı için diğer derslerin öğretiminde
olduğu gibi fen bilgisi derslerinin öğretiminde de sıkça kullanılmaktadır.
Düz anlatım yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Çok miktardaki doğru bilginin kısa zamanda düzenli olarak öğrencilere aktarılmasına
olanak sağlar.
• Kalabalık gruplara bilgi aktarmada rahatça kullanılan bir yöntemdir.
Düz anlatım yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Öğretme-öğrenme sürecinde öğretmen etkin, öğrenci edilgin konumdadır.
• Öğrenciler öğrenme sürecine etkin olarak katılmadıkları için üst düzeydeki
bilişsel öğrenmeler gerçekleşmez.
• Öğrencilerden dönüt alınamaması nedeniyle, nelerin öğrenildiği ya da öğrenilmediğinin
belirlenmesi güçtür.
• Öğretim sözel iletişime dayalı olduğundan öğrencilerde etkili ve kalıcı öğrenmeler
oluşmaz.
Soru-Yanıt Yöntemi
Soru-yanıt yöntemi, öğretmenin sözel olarak düzenlediği soruların öğrenciler tarafından
yanıtlanmasına dayanan bir öğretim yöntemidir. Bu yöntemin kalitesi, öğretmenin
öğrencilere yönelteceği soru çeşidine göre değişmektedir. Genelde öğrencilere
kapalı uçlu ve açık uçlu olmak üzere iki tür soru yöneltilir. Kapalı uçlu soruların
tek bir doğru yanıtı vardır. Bu yanıt tek bir sözcük olabileceği gibi bir cümle de
olabilir. Örneğin, "İnsan vücudunda kaç tane kemik bulunmaktadır?", "Dünyamıza
en yakın gezegenin adı nedir?"şeklindeki sorular kapalı uçlu soru türündedir.
Açık uçlu soruların birden çok yanıtı vardır. Bu tür sorular ile öğrencilerin problem
çözme becerileri geliştirilmeye çalışılır. Örneğin öğrencilere, "Limon niçin ekşidir?",
"Kediler niçin yeşil ot yer?"gibi sorular yönelterek onları düşünmeye ve bu sorularla
ilgili fikir üretmeye yönlendirebiliriz. Eğer fen bilgisi öğretiminde soru-yanıt yönte-mi kullanılacaksa, öğretme-öğrenme sürecinde her iki soru çeşidine de yer vermek
gerekir.
Soru-yanıt yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencileri öğrenmeye güdüler.
• Öğrencilerin düşünme yeteneklerinin gelişmesine olanak sağlar.
• Öğrencilerin dinleme ve konuşma becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur.
• Öğrenci her an kendisine soru yöneltileceğini bildiği için derse olan ilgisini
canlı tutar.
• Daha önce işlenmiş olan konuların tekrar edilmesine olanak sağlar.
Soru-yanıt yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Öğretimin sadece soru-yanıt yöntemine dayalı olarak yürütülmesi durumunda,
sınıftaki öğrencilerin bilgi, beceri ve tutumlarının üzerine çıkılamaz.
• Tüm öğrenciler tarafından anlaşılabilecek soruların sorulması her zaman
olanaklı olmayabilir.
• Bilgi vermek bakımından düz anlatım yöntemine göre daha yavaş bir yöntemdir.
Gösteri Yöntemi
Fen bilgisi öğretiminde en sık kullanılan yöntemlerden birisidir. Bu yöntem ile öğrencilerin
hem işitme hem de görme duyularına hitap edildiğinden öğrencilerde somut
öğrenmeler oluşur. Özellikle fenle ilgili bilimsel genellemelerin öğretilmesinde
gösteri yönteminden yararlanılır. Öğretim sırasında bol ve değişik araç-gereç kullanılarak
öğrencinin konuya olan ilgisi canlı tutulmaya çalışılır. Bu yöntem uyarınca
öğrencilerin önünde gösteriler gerçekleştirilir, bu gösteriler yoluyla öğrencilerin
konuyla ilgili davranışları kazanmaları amaçlanır.
Gösteri tamamen gerçek ortamlarda gerçek araç-gereçler kullanılarak yapılabileceği
gibi, modeller, hareketli ve hareketsiz resimler kullanılmak suretiyle de yapılabilir.
Örneğin, öğrencilere yılan ve yılan çeşitleri konusunda bilgi vermek istiyorsak,
kuşkusuz sınıfa canlı bir yılanın getirilmesi uygun olmaz. Bunun yerine öğrencilere
konuyla ilgili bir filim ya da bir slayt gösterisinin izletilmesi daha uygun olur.
Gösteri yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Gösteri yöntemi, işlemlerin ve becerilerin görerek ve gözleyerek öğrenilmesini
olanaklı kılar.
• Gösteri, öğrencilere olayın oluşumunu hem görerek hem işiterek öğrenme
olanağı sağlar.
• Öğrencileri, konuyla ilgili tartışmaya yöneltir.
• Becerilerin öğretilmesinde yararlanılabilecek ideal bir öğretim yöntemidir.
Gösteri yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Gösterilerin planlanması ve hazırlanması fazla zaman alır.
• Gösteri analiz, sentez ve değerlendirme gibi yüksek düzeydeki bilişsel öğrenmelerin
gerçekleşmesinde pek etkili olmaz.
• Gösteri yöntemi kalabalık sınıflarda etkili olarak uygulanamaz.
• Gösterinin bütün öğrenciler tarafından aynı şekilde izlenmesi olanaklı değildir.
• Gösteri yönteminde öğretmen etkin, öğrenci pasif izleyici konumundadır.
Öğrenci-Merkezli Öğretim Yöntemleri
Öğrenci-merkezli öğretim yöntemleri, öğrencilerin öğretme-öğrenme sürecinde
sorumluluk üstlendikleri ve öğrenmeye etkin olarak katıldıkları yöntemlerdir. Bu
tür yöntemlerin uygulandığı eğitim ortamlarında, öğretmen daha çok ortam düzenleyicilik
rolünü yerine getirir ve danışmanlık rolünün gerektirdiği davranışlarda
bulunur. Fen bilgisi öğretiminde kullanılan belli başlı öğrenci-merkezli öğretim
yöntemleri şunlardır:
• Tartışma yöntemi
• Laboratuvar yöntemi
• Proje yöntemi
• Ders gezileri yöntemi
• Beyin fırtınası yöntemi
Tartışma Yöntemi
Tartışma yöntemi, bir konu üzerinde öğrencileri düşünmeye yöneltmek, anlaşılmayan
noktaları açıklığa kavuşturmak ve verilen bilgileri pekiştirmek amacıyla kullanılan
bir yöntemdir. Bu yöntemde soru sorma işlemine öğrenciler de katılır. Gerek
öğrenciler gerekse öğretmen, yöneltilen sorulara verilen yanıtları eleştirme, doğruluğuna
ilişkin görüş belirtme ve yorum yapma gibi davranışlarda bulunur.
Tartışma yöntemi kapsamında hangi teknikler kullanılır?
Tartışma yöntemi kapsamında kullanılan belli başlı teknikler şunlardır:
• Sınıftaki tüm öğrencilerin belli bir konuyu hep birlikte tartışması.
• Belli bir konunun sınıfta oluşturulacak gruplarda ayrı ayrı tartışılması.
• Belli bir konunun çeşitli boyutlarının sınıfta oluşturulabilecek farklı gruplarda
ayrı ayrı tartışılması.
• Sınıfta yapılan bir deneyden veya dönülen bir geziden sonra ilgili konunun
hep birlikte tartışılması.
Tartışma yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Tartışma yöntemi tartışmaya katılan öğrencilerin tartışma süresince ilgi ve
dikkatlerini canlı tutar.
• Öğrencilerin dinleme, konuşma ve düşünme yeteneklerinin gelişmesine yardım
eder.
• Her öğrenciye konuyla ilgili düşünce ve görüşlerini açıklama olanağı sağlar.
Tartışma yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Herhangi bir ön hazırlık yapılmaksızın hemen bir konunun tartışılmaya başlanması,
tartışan öğrencilere o konuyla ilgili bildiklerinin dışında yeni bir şey
öğretmez.
Laboratuvar Yöntemi
Laboratuvar yöntemi, öğrencilerin fen bilgisi konularını laboratuvar ya da özel
dersliklerde bireysel ya da küçük gruplar halinde yaparak-yaşayarak öğrenmelerinde
izledikleri bir yoldur. Bu yöntem uyarınca öğrenciler, fenle ilgili bilimsel bilgileri,
onları kanıtlayacak işlem ve deneyleri laboratuvar ortamında kendi kendilerine
yaparak öğrenmeye çalışırlar.
Laboratuvar yönteminde kullanılan araçlar, canlı örnekler ile basit araç ve modellerden,
çok karmaşık özellikler gösteren araç ve modellere kadar değişmektedir.
Ayrıca yapılan işlem ve deneyler de, öğretmenin belirlediği işlem ve deneylerden,
öğrencinin bizzat kendi bilgi, beceri ve yaratıcılığını kullanarak belirlediği işlem ve
deneylere kadar değişebilmektedir.
İşlem ve deneylerin yapılmasında izlenecek yol, öğretmen ya da belli otoriteler tarafından
tüm ayrıntılarıyla belirlenebileceği gibi, öğrencinin kendi anlayış ve yaratıcılığına
da bırakılabilir; ya da bu iki uç arasında bir karma yol benimsenebilir.
Laboratuvar yönteminde, kullanılan araç ve yapılan deney çeşitlerine göre değişik
teknikler kullanılmaktadır. Bu teknikler şöyle sıralanabilir.
• Kapalı uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniği.
• Açık uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniği.
Kapalı Uçlu Deneylere Dayalı Laboratuvar Tekniği
Bu teknik, kitaplar ya da başka alan otoriteleri tarafından verilen fenle ilgili bilimsel
bilgilerin doğru olup olmadığının kanıtlanmasında kullanılır. Bu amaçla yapılacak
işlem ve deneylerde izlenecek basamaklar, öğrenci kitabı ya da laboratuvar kitaplarında
tüm ayrıntılarıyla açıklanır. Ayrıca deney sonunda nasıl bir sonuca ulaşılacağı
da ayrıntılı ve açık olarak belirtilir.
Kapalı uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencinin fenle ilgili bilgileri bizzat deneyerek öğrenmesi mümkün olur.
• Öğrencilerin, deney ve gözlem yapma, verileri toplayıp kaydetme gibi becerileri
kazanmalarına olanak sağlar.
• Öğrencilerin bazı bilimsel tutumlara sahip olmalarına yardımcı olur.
Kapalı uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin sınırlılıkları nelerdir?
• Her öğrenciye deney için gereksinim duyacakları araç-gereçlerin sağlanması
her zaman olanaklı olmayabilir.
• Bu tekniğin uygulanabilmesi okullarda laboratuvarların ya da deneyler için
ayrılmış özel dersliklerin bulunmasını gerektirir.
• Deneyler için araç-gereçler sağlanmış, deneylerin nasıl yapılacağı ve hangi
sonuçların alınacağı önceden belirlenmiş olduğundan bu teknik öğrencilerin
yaratıcılıklarının geliştirilmesine katkıda bulunmaz.
• Yetenekli öğrenciler ve öğretmen için zaman kaybına neden olur.
Açık Uçlu Deneylere Dayalı Laboratuvar Tekniği
Bu teknik, fenle ilgili bilimsel bilgilerin öğrenciler tarafından bulunup ortaya konulmasında
kullanılır. Bu amaçla öğrencilere, sonunda ne çıkacağı ya da ne olacağı belirtilmeyen
deneyler ya da işlemler yaptırılır. Bu işlem ve deneylerin hangi araç ve
gereçlerle yapılacağı önceden belirlenir ve sağlanır. Ancak deneylerin ve işlemlerin
yapılarak gözlenmesi, yorumlanması ve genellemelere ulaşılması tamamen öğrencilerin
kendilerine bırakılır.
Açık uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin bilimsel bilgileri yaparak-yaşayarak ve ilk elden somut yaşantılar
geçirerek öğrenmelerini olanaklı kılar.
• Öğrencilerin öğrenme-sürecinde bireysel hız ve yeteneklerine göre çalışmalarına
olanak sağlar.
• Öğrencilerde bilim adamlarında bulunması gereken bilimsel tutumların gelişmesine
Açık uçlu deneylere dayalı laboratuvar tekniğinin sınırlılıkları nelerdir?
• Her öğrenciye deney sırasında gereksinim duyacağı araç-gerecin sağlanması
parasal sorunlara yol açar.
• Okullarda laboratuvarların ya da deneylerin yapılabileceği özel dersliklerin
bulunmasını gerektirir.
• Öğrencilerin yaratıcılık yeteneğinin geliştirilmesine çok az katkıda bulunur.
• Yetenekli öğrenciler ve öğretmen için zaman kaybına yol açar.
Denenceleri Sınamaya Yönelik Laboratuvar Tekniği
Bu teknikte öğrenci, belli bir problem durumuyla ilgili olarak ya kendi kurduğu ya
da kurulmuş olarak verilen bir denenceyle ilgili deneyler tasarlar; bu deneyler için
gerekli gördüğü araç-gereçleri sağlar; deneyleri yapar, deneyler sırasında gözlemlerini
ve yaptığı ölçüm sonuçlarını kaydeder; verileri işleyerek elde ettiği bulguları
ortaya koyar ve yorumlar; denencenin gözlenebilecek sonuçlarının olup olmadığına
karar verir; daha sonra da denenceyi kabul ya da red eder veya değiştirerek yeniden
sınama işlemine girişir.
Denenceleri sınamaya yönelik laboratuvar tekniğinin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin fen bilgisini yaparak-yaşayarak ve ilk elden somut yaşantılar
geçirerek öğrenmelerine olanak sağlar.
• Öğrencilerin bilim adamlarında bulunması gereken bilimsel tutumları kazanmalarına
yardımcı olur.
• Öğrencilerin, bilişsel süreç becerilerini yaparak-yaşayarak öğrenmelerine
olanak sağlar.
• Öğrencilerde düşünme, tasarlama, araç-gereçleri sağlama ve karar verme gibi
yeteneklerin gelişmesine yardımcı olur.
Denenceleri sınamaya yönelik laboratuvar tekniğinin sınırlılıkları nelerdir?
• Deneyler sırasında gereksinim duyulan araç-gereçlerin sağlanması parasal
sorunlara yol açar.
• Okullarda laboratuvarların ya da deneylerin rahatça yapılabileceği özel
dersliklerin bulunmasını gerektirir.
• Bağımsız çalışma alışkanlığı ve yeteneği kazanmamış öğrencilerin başarısız
olmalarına yol açar.
• Çok zaman alıcı bir teknik olduğundan, öğretmenin programını bitirmesini
zorlaştırır, hatta olanaksız kılar.
• Her öğrenci farklı denenceleri sınamaya yönelik deneyleri gerçekleştirmeye
çalışacağı için, öğretmenin öğrencileri kontrolü ve danışmanlık yapması güçtür
Proje Yöntemi
Bu, bireysel bir öğrenme yöntemidir. Proje yönteminde, öğrencilere öğrenilecek konuyla
ilgili inceleme ödevleri verilir. Bunlar bireysel olabileceği gibi, grup ödevleri
biçiminde de olabilir. Her öğrenci konu ile ya da onun belli bir boyutuyla ilgili inceleme
yapar. Konuyla ilgili gerekli bilgileri ve bu bilgilerin kanıtlarıyla ilgili belgeleri
toplar. Eğer bu bilgileri kendisi kanıtlamak durumundaysa, önce problemi ortaya
koyar, sonra değişkenleri belirleyip bir çözüm yolu önerir. Bir başka deyişle, ortaya
koyduğu problemin çözümüyle ilgili denence kurar. Daha sonra, kurduğu denencenin
doğru olup olmadığını sınamaya çalışır. Deney sonuçlarına dayalı olarak da
kurduğu denenceyi kabul ya da red eder veya değiştirerek yeniden sınamaya girişir.
Sonunda, her öğrenci yaptığı projenin raporunu yazar ve sınıfa, yaptığı deneylerle
birlikte olabildiğince somut ve anlaşılır bir biçimde sunar. Sunulan projeler sınıfta
tartışılarak değerlendirilir. Böylece konu işlenmiş olur.
Proje yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin fenle ilgili meraklarını gidermede yardımcı olur.
• Öğrenciler, inceledikleri konularla ilgili olarak ilk elden somut yaşantılar geçirerek
bilgi edinirler.
• Öğrencilerde fen konularına karşı ilgi uyandırır.
• Öğrencilere eleştirici düşünme alışkanlığı ve yeteneği kazandırır.
• Öğrencilerde problem çözme becerilerinin gelişmesine olanak sağlar.
• Öğrencilerin sözlü ve yazılı iletişim becerilerinin gelişmesine yardımcı olur.
• Öğrencilerin, bilim adamlarının çaba ve çalışmalarının değeri ve önemini anlayarak
takdir etmelerini sağlar.
Proje yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Bu yöntemde çalışma alışkanlığı ve yeteneği kazanmamış öğrenciler önemli
sorunlarla karşılaşırlar.
• Bu yöntem, öğrencilerin kazanacakları bilgi, beceri ve tutumlar bakımından
aynı düzeyde tutulmalarını güçleştirir.
• Grup projelerinde, her bir üyenin ne kadar çalıştığını ve projeye ne ölçüde
katkıda bulunduğunu belirlemek güçtür.
Ders Gezileri Yöntemi
Ders gezileri, sınıf ortamına getirilemeyen cisim, araç, olgu ve olayların yerinde ve
planlı olarak incelenmesini gerektiren bir yöntemdir. Bu yöntem uyarınca öğrenciler,
doğal çevrelerinde olup bitenleri olduğu yerde ve olduğu gibi gözlemeye çalışırlar.
Bu öğretim yönteminde öğrenciler, tüm duyu organlarını ve gezi konusunun gerektirdiği
bilişsel süreç becerilerini kullanarak ilk elden somut öğrenme yaşantıları
geçirirler ve bilgi edinirler.
Ders gezileri yönteminin fen bilgisi öğretiminde önemli bir işlevi vardır. Çünkü çocukların
dış dünya ile ilgili bilinçli izlenim ve deneyimlere sahip olmaları gözlem ile
mümkün olabilmektedir. Ders gezileri yönteminin etkili ve verimli olabilmesi için
bazı ön hazırlıkların yapılması gerekir.
Ders gezileri için yapılması gereken ön hazırlıklar nelerdir?
Ders gezileri için yapılması gereken ön hazırlıklar şöyle sıralanabilir:
• Gidilecek yeri, konunun amaçları bakımından inceleme.
• Okul yöneticileri, öğrenci velileri ve gezi yerindeki yetkililerle görüşüp anlaşma.
• Gezinin amaçlarını sınıfta öğrencilerle tartışarak belirleme.
• Gezi sırasında görülecek, gözlenecek ve dikkat edilecek noktaları öğrencilerle
tartışarak belirleme.
• Gezi sırasındaki giyim şekli ile, gezinin güvenli olarak gerçekleşmesini sağlayacak
önlemleri ve gezideki davranış biçimlerini belirleme.
Ders gezisiyle ilgili ön hazırlıklar yapıldıktan sonra ilgili yere gezi düzenlenir. Gezi
sırasında veriler toplanır, toplanan veriler işenir, elde edilen bulgular tartışılarak
sonuçlara ulaşılmaya çalışılır.
Ders gezileri yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin ilk elden somut öğrenme yaşantıları geçirmelerine olanak sağlar.
• Öğrencilerin, gözlem yapma, ölçme, sınıflama, verileri toplama ve işleme,
yorumlama gibi bilişsel süreç becerilerini öğrenmelerine ve geliştirmelerine
katkıda bulunur.
• Okul ile çevre arasında sağlıklı ilişkilerin kurulmasına yardımcı olur.
• Öğrencilerin gözleyerek, yaparak ve yaşayarak bilgi ve beceri kazanmalarını
olanaklı kılar.
Ders gezileri yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Ders gezileri iyi planlanmazsa, zaman, emek, ve para kaybına yol açar.
• Gerekli önlemler alınmazsa, bazı disiplin sorunları çıkabilir, üzücü olaylar
ve kazalar meydana gelebilir.
• Öğretmene büyük sorumluluklar yükler.
• Genelde çok fazla zaman alan bir yöntemdir.
Beyin Fırtınası Yöntemi
Beyin fırtınası, fen bilgisinde açıklanması gereken bir konunun, çözülecek bir problemin
ya da bir deneyin sınıfta ortaya konulup, öğrencilerden açıklama, çözüm, sonuç,
ya da işlem önerilmesinin istenmesi; yapılan önerilerin tartışılmaksızın kaydedilmesi;
bir başka derste de önerilenlerin tartışılması biçiminde yürütülen bir yöntemdir.
Bu yöntem ile öğrencilerin, karşılaştıkları yeni bir durum ya da problemle ilgili olarak
ne gibi ve ne kadar tutarlı önerilerde bulunabileceklerinin ortaya çıkartılması
amaçlanmaktadır. Bir başka deyişle, bu yöntemde önemli olan bilgi vermek değil,
bilgi edinme süreçlerini ve bilimsel yöntemin aşamalarını, önceden öğrenilmiş bilgi
ve becerileri yeni durumlara uygulatarak öğretmektir.
Örneğin, öğretmenin sınıfa, "Soğan niçin acı olur?" sorusunu yöneltmesi, bu soruyla
ilgili öğrenci yanıtlarının bir öğrenci tarafından kaydedilmesi, daha sonraki bir derste
de kaydedilen yanıtların tatışılması bir beyin fırtınası yöntemi uygulamasıdır.
Beyin fırtınası yönteminin üstünlükleri nelerdir?
• Öğrencilerin bilimsel yöntemin aşamalarıyla ilgili uygulamalar yapmasını
olanaklı kılar.
• Öğrencilerde konuya karşı merak ve ilgi uyandırır.
• Geçmiş konularla ilgili değerlendirme yapmaya olanak sağlar.
Beyin fırtınası yönteminin sınırlılıkları nelerdir?
• Öğretmenin konuyla ilgili olarak iyi bir hazırlık yapmasını gerektirir.
• Zaman alıcı bir yöntemdir.
