Konuyu Oyla:
  • Derecelendirme: 0/5 - 0 oy
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
yeryüzü şekilleri ile ilgili çeşitli deney ve etkinlik örnekleri
#1
6.TORTUL KAYALAR OLUŞTURMAK

Orta boy bir kavanozun içine yarısına kadar su koyun sonra kavanoza bir avuç kum atın. Km kavanozun dibine tamamen çökünceye kadar bekleyin. Sonra diğer cins topraktan bir avuç alıp aynı kavanoza boşaltın ve gene bekleyin.

Daha sonra diğer toprak çeşitlerini sıra ile kavanoza ilave edin. Böylece toprak katmanları elde edin. Kavanozu bu durumda bir hafta bekletin. Sonra kalemle toprak katmanlarını yoklayın. Koyduğunuz zamanki gibi gevşek mi? Yoksa sertleşmiş mi?


Bu deneyin benzeri doğada kendiliğinden oluşmaktadır.Yeryüzünde bulunan toprak ve kaya parçaları akarsularla denizlere, göllere ya da çukur yerlere taşınır. Bu yolla oluşan katmanlar çok uzun seneler içinde sertleşir, kayalaşır. Bunların arasında kalan bitki ve hayvan artıkları taşlaşır ve fosil haline gelir.













Püskürük veTortul kayalar tabakalar halinde meydana gelir.

Tortul kayaların oluşması sırasında suda yaşayan milyonlarca canlı hayvan da bu taşların tabakaları arasında kalır.




DİATOMLAR
Bazı tortul kayalarda çok sayıda deniz kabukları bulunur. Diatomalar çok küçük kabuklu canlılardır. Milyonlarcası denizde bulunur Bitki ve hayvanlar ölünce denizin dibinde tabakalar oluşur.

BAŞKALAŞIM KAYALARI (Metamorfik kayalar)

Tortul kayalar bazen magmanın etkisiyle değişikliğe uğrar. Kalkerden meydana gelen mermer ve şistlerden meydana gelen arduaz bu çeşit taşlara örnektir.
Taşların volkanizma yada tortulaşma sırasında derinlerde yüksek sıcaklık ve basınç altında kalması , mineral yapılarının değişmesine neden olur. Yüksek sıcaklık ve basınç altında kalan kayalar erir , ezilir , tekrar katılaşır ya da yumuşak bir hal alırlar. Böylece taşların eski yapısal özellikleri ve görünüşleri değişir. Örneğin kalkerin başkalaşmasıyla mermer, kumtaşının başkalaşmasıyla kuvarsit , granitin başkalaşmasıyla gnays oluşur






GNAYS






7.FAYLI ARAZİ

Bu deneyin yapılabilmesi için 10 x10 cm. kesitinde ve 60 cm. uzunluğunda bir tahta takoza ihtiyacınız olacaktır.




(Kuzey Anadolu fayı)





(Gölcükten geçen fay hattı)






a)Tahta takoza şekildeki gibi kalemle tabakalara ayrılmış görüntüsü verin. Her bir tabakayı ayrı bir renkte boyayın. En üst tabaka kalker tabakasını göstersin. Beyaz üzerinde düşey çizgiler bulunsun. Üstten ikinci tabaka kumlu tabaka olsun. Bu tabakayı sarı renkte boyayabilirsiniz. Üzerine kum tanelerini belirtmek üzere nokta nokta şeklinde boya sürebilirsiniz. Üsten üçüncü tabaka killi tabakayı göstersin. Bu tabakayı da kahve rengine boyayabilirsiniz. En alt tabaka ise kayalar olsun. Bu tabakayı da kırmızı ya da siyah renge boyayabilirsiniz. Böylece toprak tabakalarını gösterir bir model elde etmiş oldunuz.

b)Şimdi bu modeli şekildeki gibi kesiniz. Kesik olan yerler, yeryüzünde fay adını verdiğimiz kesikleri göstersin.

c)Yandaki tahta takozları birbirinden biraz<ayırırsanız ortadaki takoz aşağıya iner.Bu normal bir faydır. Dış taraftaki takozları yanlardan sıkıştırırsanız, orta kısım yukarı çıkar.

Doğada orta kısmın aşağı inmesi veya yukarı çıkması sırasında fayların yüzeyleri arasındaki sürtünmeden ötürü büyük bir enerji meydana gelir. Bu enerjinin dışarı çıkması gerekir. Bu enerjinin açığa çıkmasına ŞOK denir. Şok esnasında deprem meydana gelir.

İki kırık fay arasında kalan parçanın aşağı inmesi veya yukarı çıkması birden bire meydana gelmez. Yan yüzlerin sürtünmeleri sonunda inme veya yükselmeler daha uzun sürede ve aralıklı olarak meydana gelir. İşte bu sırada meydana gelen titreşimlere artçı depremler denir. Deney- 7’deki modeli tahta takoz yerine kil ya da plastelin ile yada yufka kullanarak yapabilirsiniz.


8.DAĞLARIN OLUŞUMU

5 cm. genişliğinde ve 60 cm. boyunda bir tomar renkli kağıt veya kumaş parçaları deney için yeterlidir. Kağıt veya kumaş parçalarının renkli olması toprak katmanlarını göstermek içindir.

















* Kağıt veya kumaş parçalarını masa üzerine düzgün olarak yerleştiriniz.Bu fay hatları bulunmayan bir toprak parçasının modeli olsun.
• Kağıt ya da kumaşı şekildeki gibi yandan sıkıştırınız. Kağıt veya kumaş kümesi yukarı doğru kıvrılmaya başlar. Yer yüzündeki dağların oluşumu da buna benzer.

9.DAĞLARIN OLUŞUMU


Kil yada model hamuru ile dağların oluşumunu deneyle gösterebilirsiniz. Bunun için model kili merdane ile ince tabakalar haline getirilir ve üst üste getirilir. Böylece yer kabuğundaki tabakaların benzeri bir model hazırlamış oldunuz.



Model kilini şekildeki gibi iki tarafından ortaya doğru sıkıştırınız. Böylece orta kısımda bir kabartma meydana gelir. Bu model dağ örneğidir. Meydana gelen modelin kesitini, yer kabuğunda benzer arazilerle karşılaştırınız.




Peri bacalarının oluşomu


10. KAYALARDAN TOPRAK OLUŞTURMAK

Bu deney için gevşek yapılı iki taş parçasına ihtiyacınız olacaktır.

Gevşek yapılı iki taş parçasını bir kağıt üzerinde bir birine sürtünüz. Aynı deneyi çevrede bulacağınız öteki taşlarla da tekrarlayınız. Kağıt üzerinde toplanan tozları parmağınızla yoklayınız. Değişik taş örneklerinden elde ettiğiniz taş tozlarını karşılaştırınız. Ne gibi farklılıklar gözlediniz? Bu deneyde olduğu gibi kayaların birbiri ile sürtüşmesi sonucu kayalar ufalanır ve toprak meydana gelir.


11. KUM TAŞI

Bu deney için bir miktar kum taşı ile bir maşrapaya ihtiyacınız olacaktır.
Kaba bir taş parçası bul ve bunun iyice yıka. Sonra kum taşını maşrapanın içine taşın üzerini örtecek kadar su koyup buz dolabının buzluğuna koy. Su donduktan sonra kum taşını buzu ile birlikte maşrapadan çıkart. İncele. Sonra tekrar maşrapaya koyup ısıt. Sonra suyu bir tülbent gibi bezde süz. Maşrapada kalan taşı incele. Bir fark görüyor musun? Islanan bezi incele. Kaya parçacıklarını görebiliyor musun?

Bu deneyin benzeri doğada kendiliğinden meydana gelmektedir. Kayaların içindeki çatlakların arasında donan su kayaları parçalar.


12. ANİ SOĞUMA

Orta büyüklükte bir kum taşını veya kaya parçasını alevde iyice ısıttıktan sonra içinde su bulunan bir kaba birden bırak Ne olduğunu incele. Birden soğuma kayaların ufalanmasına neden olur.

YERYÜZÜNDE NE GİBİ DEĞİŞMELER OLUYOR?

1- Akarsular Kayaları Nasıl Etkiler?
Dere yataklarından çeşitli büyüklükte taş örnekleri alıp inceleyin. Bu taşlar neden yuvarlak ve pürüzsüzdür? Akarsular, kayaları aşındırır, koparır ve yuvarlar. Birbirine vurur. Bu nedenle taşlar yuvarlak ve pürüzsüz olur.




(kum tabakaları)







2- Erozyon:
Sel geldiği zaman akarsuyu inceleyin. Akarsular sel ile birlikte toprak, kum, küçük kayaları, ağaç kütüklerini beraberinde sürükler. Yeryüzünde uzun zaman içinde oluşan toprağın sürüklenip götürülmesine erozyon denir.








(Rüzgar erozyonu) (su erozyonu)




13. SİLGİNİN ETKİSİ

10 cm x 10 cm boyutlarında kırmızı renkli bir karton, kurşun kalem ve silgi bu deneyi yapmanız için yeterlidir. Kartonun bir köşesine kurşun kalemi ile adınızı ve soyadınızı yazınj. Yazdığınız yazıyı silgi ile silmeye çalışınız. Şimdi karton üzerindeki atıkları gözlemleyiniz. Kartonun silinen kısmını silinmeyen kısmı ile karşılaştırın. Silginin silinme ile yüzeyinde ufak parçalar koptu mu?

Doğada da benzer olaylar meydana gelmektedir. Rüzgarlar ku8m tanelerini beraberinde sürükler ve bu kum taneleri kayalara çarpınca sürtünme sonucu kayalardan küçük parçalar koparır. Denizde dalgalar sahile çarparken, denizdeki taşları da beraberinde sürükler. Sürtünen taşlar birbirini aşındırır. Denizdeki taşlar yuvarlak şekildedir. Bunun nedeni kayaların bir birine sürterek aşındırmalarıdır. Derelerde de taşlar denizdekilere benzer.

14. RÜZGAR VE KUM

Deney için bir şeker kutusu ya da köpükten yapılmış meyve kabı, kum, gazete ve boru, cetvele ihtiyacınız olacaktır.

Masanın üzerine gazeteyi yayınız. Şeker kutusunu ya da köpük kabı gazetenin ortasına yayın İçine kum doldurun. Sonra kumun üzerini cetvelle düzeltin.

Şimdi kağıdı kıvırarak bir boru yapın. Ya da bir limonata kamışı alın.Boru ile kuma üfleyin. Kumun yüzeyinde nasıl bir değime meydana geldi? Rüzgar, yeryüzünü değiştiren bir etmendir. Şiddetli bir rüzgar, yeryüzündeki toprağı bir yerden alıp diğer bir yere sürükleyebilir.


15. YAĞMUR VE YERYÜZÜ

Leğen gibi az derin bir kabı toprakla doldurun. Kabın bir tarafını hafifçe kaldırarak yağmurun altında bırakın. Ya da süzgeç yardımıyla toprağı sulayın. Su damlalarının toprağı alçak tarafa doğru nasıl sıçratıp sıyırdığını gözleyin.


16. BUZUN GÜCÜ

Sıcaklık değişmeleri de yeryüzünün şeklinin değişmesine neden olmaktadır. Bu doğa olayını deneyle göstermek için bir dizi deney yapabilirsiniz.

a) Kapaklı bir cam şişeye taşana kadar su doldurun ve sonra kapağını sıkıca kapatın.Şişeden su sızmasın. Şişeyi plastik bir poşetin içine koyun ve daha sonra da şişeyi buz dolabının buzluğuna koyup bir gün bekletin. Ertesi günü şişeyi buzluktan çıkarıp inceleyin. Su donunca ne oldu? Cam şişe neden kırıldı? Su donunca hacmi büyür. Bu sırada büyük bir kuvvet meydana gelir. Bu kuvvet şişeyi parçalar. Benzer olay doğa da da meydana gel,ir. Kışın kayalar arasında kalan sular donunca kayaları parçalar.

b)Şimdide plastik bir şişe alın. Ağız kısmına iki parmak kalana kadar su doldurun. Kalemle su seviyesini işaretleyin.


17.EROZYON

Hızlı akan sular akarsu yataklarını aşındırır. Aşınan kaya parçalarının bir yerden başka bir yere taşınmasına erozyon denir. Erozyon sonucu topraklar sürüklendiği için arazinin verimi azalır. Erozyonun meydana gelişini bir deneyle gösterebilirsin. Bu deney için bir sünger parçası ile bir kalıp sabun yeterlidir.

Sabunu kaymaması için süngerin üzerine yerleştirin. Sabun ve süngeri musluğun altına gelecek şekilde lavaboya yerleştirin. Sonra musluğu ip gibi incecik akacak şekilde açın. Su sabunun üzerine 20-25 dakika aksın. Şimdi sabunu inceleyin. Nasıl bir değişiklik gözlemlediniz. Akarsularda kayaları bu şekilde aşındırır.











18. FOSİL NASIL MEYDANA GELİR?

Bir yaprağın her tarafına vazelin sürün ve bir tabaka pencere camının ya da düz bir yüzeyin üzerine koyun. Yaprağın etrafına halka şeklinde bir kağıt ya da mukavva şerit koyun. Kağıdın kenarlarını model kili ile cama iyice yapıştırın. Sonra bir miktar alçıyı su ile karıştırıp yaprağın üzerine dökün. Alçı katılaştıktan sonra yaprağı kaldırabilirsiniz. O zaman yaprağın alçının üzerinde meydana gelmiş mükemmel bir izini elde etmiş olacaksınız.










19. DİŞMACUNUNDAN YANARDAĞ

Ağzı kapalı diş macununun gövdesinde toplu iğne ile küçük bir delik delin. Tüpü ucundan bastırın. İçteki basıncın etkisi ile tıpkı bir yanardağın ağzından lavların çıkışı gibi çıkmaya başlar. Diş macunu yavaş yavaş birikerek bir küme oluşturur. İster karada isterse denizde olsun bir yanardağın ağzından çıkan lavlar üst üste birikerek dağları oluşturur.













Bul
Cevapla



Konu ile Alakalı Benzer Konular
Konular Yazar Yorumlar Okunma Son Yorum
  Fen laboratuvarı deney malzemeleri -resimli fenhane58 0 1,065 18/02/2018, 16:11
Son Yorum: fenhane58
  Laboratuvar ve deney kuralları LÜTFEN OKUYUNUZ. fenhane58 0 1,767 25/12/2016, 12:00
Son Yorum: fenhane58
  çeşitli piller deneyi fenhane58 0 2,161 24/12/2016, 21:39
Son Yorum: fenhane58
  hoparlör deney videolu fenhane58 0 1,213 17/02/2016, 14:50
Son Yorum: fenhane58
  lazer spirograf deney videolu fenhane58 0 1,433 17/02/2016, 14:47
Son Yorum: fenhane58
  ortaokul fen deney malzemeleri fenhane58 0 1,291 08/11/2015, 08:56
Son Yorum: fenhane58
  deney araç gereçleri fenhane58 0 1,452 08/11/2015, 08:51
Son Yorum: fenhane58
  eylemsizlik ile ilgili deneyler fenhane58 0 2,224 27/03/2015, 20:03
Son Yorum: fenhane58
  açık hava basıncı deney video fenhane58 0 3,586 23/03/2015, 21:38
Son Yorum: fenhane58
  baloncuk yapma yöntemleri deney ve videolar fenhane58 0 4,487 23/03/2015, 20:45
Son Yorum: fenhane58

Hızlı Menü:


Konuyu Okuyanlar:
1 Ziyaretçi